Qatle nãmusi bãyad mojãzãte šadidtari dãštebãšad

Loqatnãmehãye Suedi farhang rã nahveye zendegie mardom, nahveye tafakkor va amale mardom dar yek joqrãfia va dar yek borheye mo'ayyan az zamãn ta'rif mikonand, agar in farhang nist pas cist? Qatle nãmusi ebãrat ast az koštane zanãni ke dar mazãnne in ettehãm hastand ke amali rã anjãm dadeand yã dar sadade anjãme amali budeand ke šaraf o nãmuse xãnevãde rã be xatar miandãzad.

Dar in miãn yek qorbãni hast, alalqãede yek zan. Gonãhe u in ast ke benã be e'teqãde digarãn šaraf o nãmuse xãnevãde rã lakkedãr karde. Masalan zani ke mowrede tajãvoz be onf qarãr gerefte, xãrej az ezdevãj bã mardi rãbete dašte, yã mixãhad bã mardi qeyr az ãnke xãnevãdeaš taklif karde ast ezdevãj konad. Zani ke raftãraš bã hanjãrhãi ke jãmee towsie mikonad xãnãi nadãrad. Haminhã kãfist tã pecpechã, su'e zannhã va šãyee parãkanihã dowr bardãrand.

Ãnvaqt xãnevãde hokme marge u rã sãder mikonad. Dar jam'e kesãni ke dar xãnevãde in tasmimãt rã migirand, qeyr az mardãn, zanãn ham hozur dãrand. Barãye be ejrã darãvardane hokme e'dãm ma'mulan javãntarin pesare xãnevãde rã ma'mur mikonand. Pesari ke hanuz be senne mojãzãt nareside ast. Gãhi pesarãne yãzdah davãzdah sãle. Qorbãni gãhi mãdar, gãhi xãhar, doxtare dãi yã be šekli fãmile pesarak ast. U majbur be ejrãye hokme e'dãm ast hattã agar xodaš naxãhad, cerã ke šarafe xãnevãde dar šorofe nãbudist. Agar in hokm be ejrã dar nayãyad digar jãye in xãnevãde dar ãn jãmee nist. Digar hickodãmešãn nemitavãnand bi ãnke sarešãn rã az nang pãin biandãzand az xãne xãrej šavand.

Vaqti hokme e'dãm ejrã šavad ãnvaqt qãtel qahremãn ast va "šarafe xãnevãde" eãde šode. Zamãn migozarad, zendegi edãme miyãbad va hickas esmi az qorbãni nemibarad, gu'i hargez cenãn zani be donyã nayãmade bude ast...

Man in rasm rã xub mišenãsam, az kešvare xodam Torkiye. Ba vojude in ke Torkiye moderntarin kešvare eslãmi ast in rasm dar baxšhãye šarqiaš vojud dãrad dar jãhãi ke hanuz farhange feodãli nofuzi qavi dãrad.

Amma dar aqlabe kešvarhãi ke dar ãnhã qatle nãmusi hanuz ravãj dãrad moqãvemate besyãr porqodrati ham aleyhe ãn hast. Masalan ruznãmehãye Torkiye az sare qatlhãye nãmusi ãsãn nemigozarand va mojremãn rã efšã' mikonand. Dar jarayãne konferãnse bozorge Sãzmãne Melal (yã be estelãh Pekan 5) fa'ãline jonbeše zanãne Torkiye besyãr porkãr budand. Dar in konferãns kešvarhãye ozve Sãzmãne Melal be tavãfoq residand ke eqdãmãtešãn rã aleyhe "qatlhãye nãmusi" tasri' va tašdid konand va ruznãmehãye Torkiye ettexãze in tasmim rã bã šur o harãrat jašn gereftand.

Kesãni ke tahte anãvini con "ensãn-negari va tarze barxorde bimãrguneye mošti marde mariz-ahval" qatlhãye nãmusi rã masãeli šaxsi va xosusi jelve midahand mardom rã be birãhe mikešãnand. Tafavote azimi beyne qatle ma'muli va qatle nãmusi vojud dãrad ke az majrãye sonnat taqzie mišavad va be montahã daraje naqšemand o sãzmãnyãfte ast. Mã ham xub midãnim ke xošunat aleyhe zanãn dar hame jãye donyã hast, amma šomã ham bãyad bedãnid ke qatle nãmusi dar hame jãye donyã nist.

Har farhang o sonnati elzãman xub nist. Farhang zende ast va mitavanad va bãyad bã morure zamãn be cize behtari tabdil šavad.

Cizi ke qatle nãmusi xãnde mišavad be hic vajh nabãyad dar hengãme sodure hokme mojãzãt, ellate moxaffefe be hesãb biãyad. Dorost baraks, bãyad hameye dastandarkãrãn rã be mojãzãti šadidtar mahkum kard. Ãncenãn šadid ke hic kas jor'at nakonad be serãfate tekrãre ãn bioftad. Hameye šorakãye jorm, ya'ni hameye kesãni ham ke dar tarrãhie qatl dast dãšteand bãyad mahkum va mojãzãt šavand. Mã bãyad hadde aksare hemãyatemãn rã be zanãni bedahim ke dar ma'raze conin xatarãti qarãr dãrand. Masãele inãn bãyad be montehã daraje jeddi talaqqi šavad.

Nokteye ãxer ammã mohemm in ke man midãnam ke aqlabe mohãjerãn va be xosus sãzmãnhãye ãnhã dar Sued be in masãel voqufe kãmel dãrand va aleyhe baxšhai az farhange xodešãn ke dar ãn conin jenãyãti towjih mišavad mobãreze mikonand.

Dilek Yaras

Ruznãmenegãr

Ruznãmeye Metro Stokholm

Sešanbe 19/12/2000